हूडेड ग्रासहॉपर.
नाकतोडे तसे आपल्याला अगदी लहानपणापासूनच माहित असतात कारण ते आपल्याला अगदी घरात, बागेत सहज आढळतात. यांचे हे नाव विचित्र असले तरी ते का पडले हा उलगडा अजून झालेला नाही. इंग्रजीमधे मात्र यांना ग्रासहॉपर या नावाने ओळखले जाते जे त्यांच्या उडी मारण्याच्या सवयीशी अगदी उचीत आहे. हे नाकतोडे जवळपास सर्व जगभर सापडतात. जीथे जीथे त्यांना खायला भरपूर प्रमाणात पाने मिळतात तीथे तीथे त्यांचा वावर असतो. यांचे मागचे पाय यांना ओळखायची सोपी खुण आहे. हे पायच त्यांना इतर किटकांपेक्षा सहज वेगळे ओळखता येतात. हे पाय इतर पायांपेक्षा लांब, मोठे, दणकट आणि काटेरी असतात. ह्या पायानेच त्यांना लांब आणि उंच उड्या मारता येतात. किटकांची उत्क्रांती झाली तेंव्हा बऱ्याचशा किटकांना त्यांच्या बचावासाठी त्यांचे रंगच उपयोगी पडू लागले. ह्या बचाव करणाऱ्या रंगसंगतीमुळे ते आजूबाजूच्या वातावरणात इतके मिळूनमिसळून जातात की त्यांना तिथून वेगळे ओळ्खणे अगदी मुश्कील होऊन जाते. सहसा यांचे हे तंत्र इतके प्रभावी असते की त्यामुळे त्या किटकांना विष, तिक्ष्ण सुळे अथवा इतर बचावाच्या साधनांची काहीच गरज पडत नाही.
सोबतच्या छायाचित्रातील "हूडेड ग्रासहॉपर" हे असेच तंत्र स्वत:च्या बचावासाठी वापरतात. त्यांना रंगाचे ज्ञान इतके पक्के असते की सोबतच्या वातावरणाप्रमाणे, बदलत्या हवामनाप्रमाणे त्यांचे रंग ठरले जातात. आता त्यांना किंवा त्यांच्या पालकांना ह्या हवामानाचे किंवा वातावरणाचे ज्ञान कसे कसे होते हे एक मोठे नैसर्गिक कोडे आहे. अगदी सुरवातीच्या पावसाळ्याच्या महिन्यात जर का आपण ह्या प्रकारचा नाकतोडा बघितला तर तो अगदी हिरवागार पानासारखा असतो. अगदी पानावर शिरा असतात तश्याच शिरा त्यावरपण आढळतात. जसजसा पावसाळा ओसरत जातो तस तसे सप्टेंबर, ऑक्टोबर महिन्यात ह्यांचा रंग थोडा हिरवा, थोडा पिवळसर तपकिरी आढळतो. थंडीच्या महिन्यात हे फिकट तपकिरी रंगाचे किंवा राखाडी दिसतात. जर का हे आपल्याला उन्हाळ्यात पानगळीच्या वेळेस आढळले तर त्यांचा रंग एकदम शुष्क वाळक्या पानासारखाच असतो.
या नाकतोड्याचे छायचित्रं म्हटले तर सोपे आहे म्हटले तर एकदम कठिण आहे. सोपे या करता कारण जर का तो तुम्हाला दिसला तर तो सहसा पळत, उडत नाही आणी मग तुम्ही त्याचे यथेच्छ छायाचित्रण करू शकता. त्याचे छायाचित्रण कठिण अशाकरता कारण तो निसर्गात दिसणे भयंकर कठिण काम आहे. इतर नाकतोडेसुद्धा निसर्गाच्या मिळत्याजुळत्या रंगाचे असतात पण ही जात एवढी बेमालूमपणे लपलेली असते की ती सापडणे महाकर्मकठीण. अतिश बेमालूम तर त्यांचे रंग असतातच पण त्यांच्या हालचालीही इतक्या मजेशीर असतात की एखादे हिरवे पान किंवा एखादे वाळके पानच वाऱ्याने हलत आहे असा भास आपल्याला होतो आणि आपण त्याकडे दुर्लक्ष करून पुढे जातो. आतापर्यंत मी ह्या प्रकारचे नाकतोडे अनेक जंगलात वेगवेगळ्या हंगामात बघीतले आहेत. जेंव्हा जेंव्हा मी त्यांचे छायाचित्रण करत असतो तेंव्हा सगळ्या वेळेस माझ्या बरोबरच्या मित्रांना मी कोणाचे छायाचित्रण करत आहे हे कळतच नाही. माझा कॅमेरा आणि लेन्स त्यावर रोखलेले असते पण तरीसुद्धा त्यांना तो किटक तीथून वेगळा ओळखता येत नाही. या छायाचित्रात ते "क्लोज अप्स"मुळे एकदम वेगळे आणि उठून दिसत आहेत पण प्रत्यक्षात ते तसे अजीबात दिसत नाहीत. हल्ली तर मी हा किटक दिसल्यावर माझ्या बरोबरच्या मित्रांना एक काल्पनिक चौकट आखून त्यात कोणता प्राणी आहे ते ओळखायला सांगतो पण आजवर माझ्या अनुभवाप्रमाणे कोणीही तिथे हा हूडेड ग्रासहॉपर आहे हे ओळखलेले नाही. यावरून त्याचे हे बचावाच्या रंगसंगतीचे तंत्र किती जालीम आहे हे आपल्याला जाणवेल.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/