किटकभक्षी ड्रॉसेरा.
खरेतर झाडांना किटकांची नेहेमीच त्यांच्या परागीभवनासाठी मदत होत असते त्यामुळे त्यांचे कायमच मित्रत्वाचे संबंध असतात. पण प्रत्येक गोष्टीला जसे अपवाद असतात तसेच याही बाबतीत आहेत. काही काही झाडे चक्क मांसाहारी असतात आणि त्यांना त्यांच्या खाण्यासाठी हे किटक लागतात. इतर वेळी झाडे प्राणि, पक्ष्यांना अन्न पुरवत असतात. मात्र या झाडांच्याबाबतीत हे उलटसुद्धा होते. काही विशिष्ट जातीच्या वनस्पती मात्र प्रकाशसंश्लेषणाद्वारे
अन्न निर्मीती न करता त्यांना खाण्यासाठी सजीव जीवांची / किटकांची आवश्यकता असते. ऑर्कीड, बांडगुळ हे सुद्धा त्यांना लागणारी पोषक द्रव्ये त्यांच्या पानांमधून, मुळांमधून मिळवू शकतात मात्र ती काही दुसऱ्या प्राण्यांची शिकार करून, त्यांना मारून, त्यांच्यावर गुजराण करत नाहीत. पण काही वनस्पती किटकांना आकर्षित करतात, त्यांना पकडतात, मारतात, त्यांची जीवनद्रव्ये शोषतातआणि पचवतात त्यांनाच खऱ्या अर्थाने किटकभक्षी वनस्पती आपण म्हणू शकतो.
किटकभक्षी वनस्पती ह्या इतर सर्वसामन्य वनस्पतींसारख्याच असतात आणि तशाच दिसतात. मात्र त्यांच्या काही खास क्लुप्त्या असतात ज्या त्यांच्या भक्षकाला सहज आकर्षित करतात आणि त्या नंतर त्यांना जखडणे, मारणे, त्यांचा जीवनद्रव शोषणे, पचवणे ह्या क्रिया सहज करतात. सर्वसामान्य वनस्पतींनासुद्धा किटकांना परागीभवनासाठी आकर्षित करण्यासाठी रंगीबेरंगी आणि विविध सुगंधी फुले असतात. जे किटक त्या झाडांना खातात त्यांच्यापासून बचावासाठी काही विषारी द्रव्ये, काट्यांसारखी आयुधे असतात. जमिनीतील पोषक द्रव्ये शोषण्यासाठी मुळे असतात. किटकभक्षी वनस्पतींना मात्र हेसुद्धा गुण असतात.
या प्रकारच्या वनस्पती जास्त पाउस असलेल्या थंड आणि ओलसर चिखल असलेल्या भागात आढळतात. आपल्याकडे ही वनस्पती भीमाशंकर, कास, आंबोली घाट अश्या ठिकाणी
आढळते. या वनस्पतीचा आकार जेमतेम २/३ इंच असून जमिनीलगत, गवतामध्ये असते आणि तीला बारकाईने शोधावे लागते. हिरव्या रंगाची ह्या वनस्पतीला फुले मात्र पांढऱ्या, गुलाबी किंवा भगव्या रंगाची असतात. ही विशिष्ट वनस्पती वार्षिक आहे. ती तीच्या विशिष्ट हंगामात उगवते, वाढते आणि फुले आल्यावर परागीभवन होऊन त्यांची बिजे खाली जमिनीत पडतात आणि त्यानंतर ते झाड मरते. पुढच्या वर्षी त्याचा जीवनक्रम असाच पुढे सुरू रहातो.
आपल्याकडे या किटकभक्षी वनस्पतीच्या ड्रॉसेरा इंडीका आणि ड्रॉसेरा बर्मानी या दोन जाती आढळतात. ह्या वनस्पतीच्या पानांवर, फांद्यांवर चिकट असे आकर्षक, गोड वासाचे थेंब असतात. आता त्यांना पाने म्हणण्यात अर्थ नाही कारण ती काही इतर पानांसारखी पसरट नसतात तर ती जेमतेम काट्यासारखी केसाळ लव आलेली असते आणि त्यावर दवबिंदू पडल्यासारखे किटकांना आकर्षित करणारे चिकट थेंब असतात. याच कारणासाठी त्यांना “दवबिंदू”, “ड्यू ड्रॉप्स”, “सन ड्यू” अशी अनेक नावे आहेत. या त्यांच्या चिकट द्रावावर बारीकसारीक किटक आकर्षित होतात आणि त्याला चिकटतात. या नंतर झाड काही वेळा पानाला वळवून त्या किटकाला जखडून ठेवायचासुद्धा प्रयत्न करते. यानंतर झाडातून पाचक द्रव स्त्रवून त्या किटकाच्या शरीराचे विघटन करायला सुरवात करतात आणि थोड्याच वेळात त्याच्या शरीरातील उपयोगी असे सर्व जीवनद्रव शोषून घेऊन जेमतेम त्याचा सांगाडा बाहेर शिल्लक ठेवतात.
ड्रॉसेरा बर्मानी वनस्पतीची रचना तर एखाद्या फुलासारखी असते. या वनस्पतीचा आकार जेमतेम २/३ सें.मी. एवढाच असतो आणि ती अगदी जमिनीलगत सपाट वाढते. अगदी कमळाच्या फुलांच्या पाकळ्यासारखीच ती दिसतात. यांचा रंग आकर्षक गुलाबी, लाल असतो आणि त्यांच्या कडांना बारीक केस असून त्यावर ते किटकांना आकर्षणारे दवबिंदू असतात. १७३७ मधे श्रीलंकेमधे जोहान्स बर्मन या शास्त्रज्ञाने या वनस्पातीचा शोध लावला म्हणून ही “बर्मानी”. या बर्मानीची ती किटकभक्षी टोके अगदी १८०० अंशात दहा सेकंदाच्या आत वळून किटकाला पकडू शकतात
नुकताच कासला वन्य फुले बघायला गेलो असताना अगदी मुख्य रस्त्याच्या कडेलाच मी या वनस्पती शोधल्या. आम्ही ड्रॉसेरा इंडीका शोधत होतो कारण या काळात ती येते हे मला माहित
होते पण ड्रॉसेरा बर्मानी मात्र ऑक्टोबर नंतर येते अशी माहिती मला मिळाली होती पण नवलाची गोष्ट अशी की मला मात्र एकाच जागी या दोन्ही वनस्पती अगदी शेजारी शेजारी चिकटून आलेल्या दिसल्या. बर्मानीचे वर्णन मला माहित असल्यामुळे मला तीला लगेच ओळखता आले. आम्ही त्यांचे छायाचित्रण करत असतानाच शेजारच्या ड्रॉसेरा इंडीकावर एक भला मोठी किटक आला आणि काही क्षणातच तिने आजूबाजूच्या फांद्या एखाद्या ऑक्टोपससारख्या त्याच्या शरीराभोवती आवाळल्या. त्या किटकाचा आकार त्या वनस्पतीच्या आकारापेक्षा मोठा होता, त्याला पाय आणि पंखसुद्धा होते पण तो तरीसुद्धा त्या दवबिंदूच्या विळख्यातून काही सुटू शकला नाही.
युवराज गुर्जर.
www.yuwarajgurjar.com
खरेतर झाडांना किटकांची नेहेमीच त्यांच्या परागीभवनासाठी मदत होत असते त्यामुळे त्यांचे कायमच मित्रत्वाचे संबंध असतात. पण प्रत्येक गोष्टीला जसे अपवाद असतात तसेच याही बाबतीत आहेत. काही काही झाडे चक्क मांसाहारी असतात आणि त्यांना त्यांच्या खाण्यासाठी हे किटक लागतात. इतर वेळी झाडे प्राणि, पक्ष्यांना अन्न पुरवत असतात. मात्र या झाडांच्याबाबतीत हे उलटसुद्धा होते. काही विशिष्ट जातीच्या वनस्पती मात्र प्रकाशसंश्लेषणाद्वारे
अन्न निर्मीती न करता त्यांना खाण्यासाठी सजीव जीवांची / किटकांची आवश्यकता असते. ऑर्कीड, बांडगुळ हे सुद्धा त्यांना लागणारी पोषक द्रव्ये त्यांच्या पानांमधून, मुळांमधून मिळवू शकतात मात्र ती काही दुसऱ्या प्राण्यांची शिकार करून, त्यांना मारून, त्यांच्यावर गुजराण करत नाहीत. पण काही वनस्पती किटकांना आकर्षित करतात, त्यांना पकडतात, मारतात, त्यांची जीवनद्रव्ये शोषतातआणि पचवतात त्यांनाच खऱ्या अर्थाने किटकभक्षी वनस्पती आपण म्हणू शकतो.किटकभक्षी वनस्पती ह्या इतर सर्वसामन्य वनस्पतींसारख्याच असतात आणि तशाच दिसतात. मात्र त्यांच्या काही खास क्लुप्त्या असतात ज्या त्यांच्या भक्षकाला सहज आकर्षित करतात आणि त्या नंतर त्यांना जखडणे, मारणे, त्यांचा जीवनद्रव शोषणे, पचवणे ह्या क्रिया सहज करतात. सर्वसामान्य वनस्पतींनासुद्धा किटकांना परागीभवनासाठी आकर्षित करण्यासाठी रंगीबेरंगी आणि विविध सुगंधी फुले असतात. जे किटक त्या झाडांना खातात त्यांच्यापासून बचावासाठी काही विषारी द्रव्ये, काट्यांसारखी आयुधे असतात. जमिनीतील पोषक द्रव्ये शोषण्यासाठी मुळे असतात. किटकभक्षी वनस्पतींना मात्र हेसुद्धा गुण असतात.
या प्रकारच्या वनस्पती जास्त पाउस असलेल्या थंड आणि ओलसर चिखल असलेल्या भागात आढळतात. आपल्याकडे ही वनस्पती भीमाशंकर, कास, आंबोली घाट अश्या ठिकाणी
आढळते. या वनस्पतीचा आकार जेमतेम २/३ इंच असून जमिनीलगत, गवतामध्ये असते आणि तीला बारकाईने शोधावे लागते. हिरव्या रंगाची ह्या वनस्पतीला फुले मात्र पांढऱ्या, गुलाबी किंवा भगव्या रंगाची असतात. ही विशिष्ट वनस्पती वार्षिक आहे. ती तीच्या विशिष्ट हंगामात उगवते, वाढते आणि फुले आल्यावर परागीभवन होऊन त्यांची बिजे खाली जमिनीत पडतात आणि त्यानंतर ते झाड मरते. पुढच्या वर्षी त्याचा जीवनक्रम असाच पुढे सुरू रहातो.आपल्याकडे या किटकभक्षी वनस्पतीच्या ड्रॉसेरा इंडीका आणि ड्रॉसेरा बर्मानी या दोन जाती आढळतात. ह्या वनस्पतीच्या पानांवर, फांद्यांवर चिकट असे आकर्षक, गोड वासाचे थेंब असतात. आता त्यांना पाने म्हणण्यात अर्थ नाही कारण ती काही इतर पानांसारखी पसरट नसतात तर ती जेमतेम काट्यासारखी केसाळ लव आलेली असते आणि त्यावर दवबिंदू पडल्यासारखे किटकांना आकर्षित करणारे चिकट थेंब असतात. याच कारणासाठी त्यांना “दवबिंदू”, “ड्यू ड्रॉप्स”, “सन ड्यू” अशी अनेक नावे आहेत. या त्यांच्या चिकट द्रावावर बारीकसारीक किटक आकर्षित होतात आणि त्याला चिकटतात. या नंतर झाड काही वेळा पानाला वळवून त्या किटकाला जखडून ठेवायचासुद्धा प्रयत्न करते. यानंतर झाडातून पाचक द्रव स्त्रवून त्या किटकाच्या शरीराचे विघटन करायला सुरवात करतात आणि थोड्याच वेळात त्याच्या शरीरातील उपयोगी असे सर्व जीवनद्रव शोषून घेऊन जेमतेम त्याचा सांगाडा बाहेर शिल्लक ठेवतात.
ड्रॉसेरा बर्मानी वनस्पतीची रचना तर एखाद्या फुलासारखी असते. या वनस्पतीचा आकार जेमतेम २/३ सें.मी. एवढाच असतो आणि ती अगदी जमिनीलगत सपाट वाढते. अगदी कमळाच्या फुलांच्या पाकळ्यासारखीच ती दिसतात. यांचा रंग आकर्षक गुलाबी, लाल असतो आणि त्यांच्या कडांना बारीक केस असून त्यावर ते किटकांना आकर्षणारे दवबिंदू असतात. १७३७ मधे श्रीलंकेमधे जोहान्स बर्मन या शास्त्रज्ञाने या वनस्पातीचा शोध लावला म्हणून ही “बर्मानी”. या बर्मानीची ती किटकभक्षी टोके अगदी १८०० अंशात दहा सेकंदाच्या आत वळून किटकाला पकडू शकतात
नुकताच कासला वन्य फुले बघायला गेलो असताना अगदी मुख्य रस्त्याच्या कडेलाच मी या वनस्पती शोधल्या. आम्ही ड्रॉसेरा इंडीका शोधत होतो कारण या काळात ती येते हे मला माहित
होते पण ड्रॉसेरा बर्मानी मात्र ऑक्टोबर नंतर येते अशी माहिती मला मिळाली होती पण नवलाची गोष्ट अशी की मला मात्र एकाच जागी या दोन्ही वनस्पती अगदी शेजारी शेजारी चिकटून आलेल्या दिसल्या. बर्मानीचे वर्णन मला माहित असल्यामुळे मला तीला लगेच ओळखता आले. आम्ही त्यांचे छायाचित्रण करत असतानाच शेजारच्या ड्रॉसेरा इंडीकावर एक भला मोठी किटक आला आणि काही क्षणातच तिने आजूबाजूच्या फांद्या एखाद्या ऑक्टोपससारख्या त्याच्या शरीराभोवती आवाळल्या. त्या किटकाचा आकार त्या वनस्पतीच्या आकारापेक्षा मोठा होता, त्याला पाय आणि पंखसुद्धा होते पण तो तरीसुद्धा त्या दवबिंदूच्या विळख्यातून काही सुटू शकला नाही.युवराज गुर्जर.
www.yuwarajgurjar.com
