अवाढव्य "बिटल्स".
किटक म्हटले की आपल्या डोळ्यासमोर नगण्य, चिमुकले, नाजूक, तुरतुर पळणारे, ऊडणारे प्राणी अशीच प्रतिमा उभी रहाते. हे पुर्णत: खोटे नसले तरी हेच कित्येक चिमुकले जीव फक्त काही दिवसात हजारो मैलांचे अंतर स्थलांतराकरता उडतात आणि ते नाजूक नाहीत हे सिद्ध करून दाखवतात. त्याच प्रमाणे काही काही किटक चक्क एक फुटाएवढे मोठे असल्यामुळे ते व्हिमुकले आणि नगण्य आहेत असेही म्हणता येत नाही. जगातील सर्वात वजनदार आफ्रिकेतील गोलीएथ ढालकीडा हा १०० ग्रॅम वजनाचा असून त्याची लांबीसुद्धा १२ सें.मी. एवढी असते. दिवसा उडणारा हा भलामोठा ढालकीडा फुलांतील परागकण, फळे, फळातील रस पीउन जगतो आणि बऱ्याच वेळेला जंगलातील झाडांच्या फांदीवर आपल्या सहा बळकट पायांनी धरून उलटा लटकलेला आढळतो. जगातील सर्वात लांब असणारा दक्षिण अमेरीकेतील रायनोसोरस ढालकीडा हा तर अजूनच मोठा म्हणजे जवळपास ८ इंचाएवढा मोठा असतो. ह्या त्याच्या शरीराच्या एकंदर लांबीत जास्त मोठा त्याच्या शिंगाचाच भाग असतो. निशाचर असलेला हा भलामोठा ढालकीडा पालापाचोळा खाऊन रहातो आणि ह्या त्याच्या मोठ्या शिंगाचा वापर दुसऱ्या प्रतिस्पर्धी नरांबरोबर मारामारी करण्यासाठी केला जातो.
आपल्या भारतातसुद्धा मोठ्या मोठ्या आकाराचे ढालकीडे सापडतात. यात सर्वात सहज दिसणारे मोठे ढालकीडे म्हणजे "लॉंग हॉर्न बिटल". सहसा हे पावसाळ्यात किंवा पावसाळ्यानंतर आपल्याला दिसू शकतात. क्वचीत तर घरीसुद्धा ट्युबलाईटच्या प्रकाशावर आकर्षित होऊन घरात आलेले दिसतात. सहसा यांचा रंग काळपट, तपकीरी, कॉफीच्या रंगाचा असतो आणि त्यांच्या स्पृशा अथवा ऍंटेना या लांबलचक म्हणजे अगदी २/३ ईचाएवढ्या पण मोठ्या असू शकतात. संयुक्त असलेल्या यांच्या भल्यामोठ्या डोळ्यांनी चेहऱ्याचा बराचसा भाग व्यापलेला असतो आणि त्यातील प्रत्येक भिंग वेगवेगळे दिसत असल्यामुळे त्यांच्या चेहऱ्याचा क्लोज अपही छान येतो. मात्र यांचे मुखावयव अतिशय धारदार आणि तिक्ष्ण असल्यामुळे त्यांना हाताळताना अतिशय काळजी घ्यावी लागते. ह्या कीड्याच्या आपल्याकडे अगणीत जाती आढळतात. छायाचित्रात दिसणारी जाते अतिशय सुंदर होती. गडद तपकीरी रंगाच्या पाठीवर त्याला सुरेख, चमकदार चंदेरी रंगाच्या मोठ्या ठिपक्यांची नक्षी होती. रात्रीच्या प्रकाशात अक्षरश: एखाद्या लोलकासारखा तो चमकत होता. याची अजून एक जात आहे जी जर्द पिवळ्या धम्म्क रंगाची असते आणि तिच्या संपुर्ण शरीरावर बारके बारके ठिपके असतात. ही जात दिसायला जरी देखणी असली तरी तीचा आकार मात्र लहानसा असतो.
नल सरोवरला पक्षी बघायला गेलो असताना रात्री जेवून परतताना मला हा "सिक्स स्पॉटेड टायगर बिटल" रस्त्यात आढळला. अतिशय तुरूतुरू जलद पळणाऱ्याला त्या किटकाला थांबवताना माझ्या नाकी नऊ आले. याचे सुद्धा धारदार मुखावयव असल्यामुळे पटकन त्याला धरतासुद्धा येत नव्हते. सावकाश त्याला टोपीमध्ये ठेवून, थोडा शांत झाल्यावर त्याला एका झाडाच्या वाळ्क्या खोडावर ठेवून त्याचे छायाचित्रण केले. अतिशय चपळ असणाऱ्या ह्या किटकांचे छायाचित्रण करतना नेहेमीच तत्परता दाखवावी लागते. छायाचित्रात दिसणाऱ्या "स्टॅग बिटल" हा नाम्दाफाच्या घनदाट जंगलात आढळला. आकाराने तो ४/५ ईंच लांबतरी नक्कीच असावा. अतिशय चंचल असल्यामुळे तो एका जागी बिलकूल थांबत नव्हता आणि त्याचे छायाचित्रण काही केल्या जमत नव्हते. बऱ्याच वेळानंतर अगदी काही क्षण तो नदीच्या काठावर जरा वाळूत संथ झाला तेंव्हा त्याची झटपट २/३ छायाचित्रे घेता आली. असे भलेमोठे किटक बघायला मिळणे म्हणजे नशिबाचा भाग आणी त्यातसुध्दा त्यांची चांगली छायाचित्रे मिळाली तर सोन्याहूनही पिवळेच म्हणावे लागेल.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/