जमिनीवर धावणारा मासा.
जमिनीवर चलाणारा मासा हीए कल्पनाचा आपण करू शकत नाही कारण मासे म्हटले की की ते पाण्यातच पोहत असणार असी आपली समजूत असते. अर्थात बऱ्याच अंशी ते खरेसुद्धा आहे पण प्रत्येक नियमाला जसा अपवाद असतो तसाच याला पण अपवाद नक्कीच आहे. नीवटी किंवा इंग्रजी मध्ये मड स्किपर हा मासा अगदी बेडकासारखा उभयचर प्रवृत्तीचा आहे. आज जगभरात अनेक जातीच्या निवट्या आहेत आणि त्या प्रामुख्याने आशिया, आफ्रिका आणि ऑस्ट्रेलिया खंडात सापडतात. खाडीचे पाणी ओसरले की तीथल्या चिकट चीखलावर या हमखास आपल्याला दिसतात. बारके जीवजंतू आणि शेवाळे खाण्यासाठी त्यांची धावपळ सुरू असते. साधारणत: यांचा रंग आजूबाजूच्या चीखलाशी अगदी मिळताजुळता असतो त्यामुळे समुद्रपक्ष्यांना ते पटकन दिसत नाहीत आणि त्यांचा सहज बचाव होऊ शकतो. यांचे शरीर मागे निमुळते होत गेलेले असते आणि त्यांना पाठीवर व शरीराच्या दोन्ही बाजूंना कल्ले असतात. हे बाजूचे कल्ले अगदी त्यांच्या पायासारखे दिसतात आणि तसेच कामसुद्धा करतात. चीखलावर पटपट पळायला आणि दगडावर आधार घ्यायला त्यांना ते उपयुक्त ठरतात. खालच्या कल्ल्यांना पकड घेण्यासाठी खास सोय असते यामुळे ते खडकावर, तिवराच्या झाडाच्या मुळांवर सहज चिकटून अन्न शोधू शकतात. वरचे कल्ले मात्र वेगवेगळ्या आकाराचे आणि रंगाचे असतात. जातीप्रमाणे यात बदल होत जातो आणि एकमेकांना संदेश आणि धोक्याचा इशारा देण्यासाठी वापरले जातात. याकरता त्यांची जलद उघडमीट केली जाते आणि प्रसंगी अगदी ते झेंड्यासारखे पण फडकवले जातात.
साधरणत: यांची लांबी ६ ते ८ इंच असते. मागे निमुळती होणारी त्यांची शरीररचना असून यांचे डोके जरा अंमळ मोठेच असते आणि त्यातूनही त्यांचे डोळे अतिशय बटबटीत आणि बाहेर आलेले असतात. हे मोठे डोळे ते कायम पाण्याबाहेर काढून आजूबाजूच्या परिस्थीतीचा अंदाज घेत रहातात. मधे मधे डोळ्यांचे उघडमीट करून त्यात आर्द्रता कायम राहील असे बघतात. त्यांच्या रंगामुळे ते खाडीतील चीखलात सहज मिसळून जातात पण तरीसुद्धा जर एखादा पक्षी त्यांच्यावर चाल करून आला तर ते अतिशय शिताफीने लांब उडी मारून जवळपासच्या पाण्यात शिरतात किंवा कुठल्यातरी बीळात घुसतात. याशीवाय त्यांचे शरीर इतके बुळबुळीत असते की त्यांना पकडणे म्हणजे मोठे बिकट काम असते. यांचा विणीचा हंगाम सहसा पावसाळ्याआधी असतो. या काळात नर त्यांच्या जागेची राखण करतात. पाण्याबाहेर आपले सर्व कल्ले ताणून ते लांब उड्या मारून "मी मिलनास तयार आहे" अशी जाहिरात करत रहातात. त्याचप्रमाणे प्रतिस्पर्धी नरांनासुद्धा ते त्यांच्या भागातून पळवून लावतात. मिलनास मादी तयार झाली की ती त्याच्या पाणी भरलेल्या चीखलाच्या बीळात शीरते आणि तीथे अंडी घालते. जेंव्हा भरतीच्या वेळी पाणी चढत जाते तेंव्हा ती त्या बीळाचा तोंड आपल्या तोंडाच्या सहाय्याने चीखलानी बंद करते.
खरेतर माशांचे छायाचित्रण करायचे म्हणजे अंडरवॉटर कॅमेरा हवा पण या जमीनीवरच्या माश्यांमुळे पाण्यावरही यांचे छायाचित्रण करता येते. अर्थात अतिशय चिकट असलेल्या चीखलात हे मासे रहात असल्यामुळे अतिशय सावकाश आणि जपून त्यांच्याइथे जावे लागते. मुंबईच्या आसपास जीथे तिवरांची जंगले जास्त आहेत अशा ठिकाणी यांचे छायाचित्रण शक्य होऊ शकते. परदेशात या माश्यांना फीश टँकमधे ठेवण्यासाठी आणि त्यांची कृत्रीम पैदास करण्यासाठी मोठी मागणी असते. आपल्याकडे मात्र हे मासे अजून निसर्गातच बघायला मिळू शकतात.
युवराज गुर्जर.

http://www.yuwarajgurjar.com/