ओळखा पाहू !!!
मार्च / एप्रिल महिन्या अजून झाडे उघडी बोडकी असतात किंवा नुकती त्यांना हिरवीगार पालवी फुटायला सुरवात झालेली असते. पानगळीमुळे आपली नजर जास्त दूरवर जाउ शकते आणि एरवी पानान दडून रहाणारे पक्षी आपल्याला सहज आणि जास्त चांगले दिसू शकतात. झाडांच्या या पर्णहीन काळात ही रंगीबेरंगी मंडळी खरोखरच डोळ्यांना आनंद देणारी ठरतात. निसर्गात हे पक्षी, फुलपाखरे, फुले ही त्यांच्या आकर्षक रंगसंगतीमुळेच आपल्याला कायम ओळखता येतात आणि लक्षातही रहातात. हे रंग बऱ्याच वेळेला इतरांना "मी इथे आहे" अशी जाहिरात करून दाखवतात, पण हेच जर त्यांचे शत्रु किंवा शिकारी असतील तर ते त्यांना भारी ठरते. याच कारणासाठी कित्येक इतर प्राणी. पक्षी, किटक, मासे हे त्यांच्या आजुबाजुच्या परिसरात अगदी मिळूनमिसळून जातात व बिलकूल जाणवणार नाही अश्या रंगसंगतीचे असतात.
निसर्गात मिळून मिसळून जाणाऱ्या रंगसंगतीत साधारणत: दोन रंगाचे प्रामुख्याने अस्तित्व जाणवते. यात हिरवा आणि तपकिरी रंगच जास्त आढळतात कारण सहसा निसर्गात झाडीमध्ये रहाणऱ्या ह्या प्राण्यापक्ष्यांना हिरव्या अथवा सुक्या झाडांचे रंगच "मॅच" करणे सोयीचे ठरते. या त्यांच्या रंगसंगतीमुळे हे प्राणी त्याचा दुहेरी फायदा घेउ शकतात. निसर्गात एकदम लपून गेल्यामुळे बऱ्याचदा त्यांच्या भक्षकांना हे सापडत नाहित अथवा लक्षात येत नाहित आणि त्यांच्यापासून यांचा बचाव होतो. त्याचप्रमाणे हे अगदी आजुबाजुच्या भागात लपले असल्यामुळे इतर किटकांना अथवा प्राण्यांना यांचे अस्तित्व पटकन जाणवून येत नाही आणि मग हे स्वत:च त्यांची शिकार अगदी सहज करू शकतात.
छायाचित्रणासाठी एरवी आम्ही निसर्गात नेहेमीच रंगीबेरंगी प्राणी, पक्षी, किटक शोधत असतो. बऱ्याच वेळेला ते आम्हाला सहजासहजी सापडतात सुद्धा मात्र हे असे निसर्गात समरूप होणारे प्राणी सापडणे किंवा शोधणे खरोख्ररच खुप जिकीरीचे काम असते. बऱ्याचवेळेला तुम्ही अगदी त्यांच्या अधिवासात फिरत असता आणि तुम्हाला अगदी नक्की माहित असते की तो प्राणी तीथे असणार पण शोधुनही तो काही सापडू शकत नाही. कीत्येक वेळेला आम्ही पायवाटांवरून जात असताना माझ्यापुढे २/३ अगदी सहज त्या प्राण्याला ओलांडून जातात पण त्यांच्या लक्षातसुद्धा येत नाही की तो प्राणी अगदी पायवाटेच्या बाजूलाच झाडावर बसला होता. जेंव्हा तुमची सराईत नजर त्यावर पडते किंवा त्याची थोडीशी हालाचाल होते तेंव्हा मात्र तुम्ही त्याला ओळखू शकता आणि मग त्याचे छायाचित्रण शक्य होते.
झाडांच्या खोडावर रहाणाऱ्या पाली ह्या अशाच सहज न दिसणाऱ्या असतात. त्यांचा रंगसुद्धा थोडाफार त्या झाडाच्या खोडाच्या रंगाप्रमाणे बदलत पण असतो. जेंव्हा मी या पालीचे छायाचित्रण करत होतो तेंव्हा माझ्या बरोबरच्या मित्रांना बराच वेळ मी कसले छायाचित्रण करतो आहे हेच कळत नव्हते. आता ती छायाचित्रात स्पष्ट दिसून येत आहे मात्र प्रत्यक्षात निसर्गात ती एवढी बेमालूम छपली होती की तिथे कोणी आहे हेच जाणवत नव्हते. छायाचित्रातील प्रार्थना किटक सुद्धा असाच छोट्या झुडपाच्या कोवळ्या पालवीवर बसला होता. त्याचा एकंदर रंग, आकार आणि अविर्भाव यामुळे तो जिवंत हालचाल करणारा किटक आहे हेच पटत नव्हते. एका निळ्या माशीवर त्याने अयशस्वी हल्ला चढवला म्हणून तो माझ्या लक्षात आला. त्यामुळे छायाचित्रण करताना दरवेळेस आकर्षक, रंगीत प्राणीच छायाचित्रणासाठी मिळतील अशी अपेक्षा न करता कधी कधी हे "ओळखा पाहू" असे कोडे घालणारे प्राणीही मिळू शकतात. मात्र त्यासाठी कायम सतर्क राहून जंगलात कुठे काय काय आहे हे पहावे लागते. मला नक्की खात्री आहे ही जी काही छायाचित्रे मला मिळाली आहेत ती जेमतेम १ % असतील आणि बाकीची ९९ % मंडळी त्यांच्या प्रभावी छपवणाऱ्या रंगसंगतीमुळे मला दिसलीच नसतील.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/