हम साथ साथ !!!
जगभरात मुंग्या ह्या जहाल, चावऱ्या आणि शिकारी म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांचे कडकडून चावणे, मोठ्या संख्येने एकत्र हल्ला करणे यामुळे बरेचसे प्राणी, पक्षी त्यांच्यापासून लांबच रहाणे पसंद करतात. पण तरीसुद्धा आज जवळपास लाखभर वेगवेगळ्या जातींची झाडे, प्राणी, पक्षी, किटक आज त्यांच्याबरोबर रहातात हे सत्य आहे. ह्या बऱ्याचशा जाती नुसत्या गुण्यागोविंदाने रहातात तर बऱ्याच वेळेला दोन्ही जणांना एकमेकांपासून काही खास फायदेसुद्धा होतात. जर का लायसॅनीड अथवा "ब्लू" जातीच्या फुलपाखरांच्या अळ्या काही जातीच्या मुंग्यांना सापडल्या तर त्या अळ्यांना चक्क ते दत्तक घेतात. जर का दुसऱ्या कुठल्या प्रकारची अळी ह्या मुंग्यांना दिसली तर ते सरळ तीचा फन्ना उडवतात पण जर का ती अळी अशी "स्पेशल" असेल तर असे होत नाही. त्या अळीला ह्या मुंग्या त्यांच्या स्पर्शिकांनी स्पर्श करत रहातात. ह्यामुळे त्या अळीच्या पाठीवरच्या एका खास ग्रंथीतून एक प्रकारचा गोड द्राव स्त्रवला जातो जो ह्या मुंग्यांना अतिशय प्रिय असतो. हा द्राव स्त्रवल्यानंतर त्या अळ्या त्यांचे शरीर पाठीकडे चपट करतात आणि मग त्या मुंग्या त्यांना त्याठिकाणी धरून त्यांच्या वारूळात, घरट्यात घेउन जातात.
मुंग्यांच्या घरट्यात ह्या फुलपाखरांच्या अळ्या त्यांच्या अळ्यांच्या बरोबर ठेवल्या जातात आणि तेवढ्याच काळजीने वाढवल्या जातात. त्यांना त्याच्यासाठी लागणाऱ्या अन्नझाडाच्या द्राव आणून आणून कामगार मुंग्या भरवतात. वेळप्रसंगी मुंग्यांच्या अळ्यांपेक्षा जास्त बडदास्त ह्या फुलपाखरांच्या अळ्यांची ठेवली जाते. ह्या फुलपाखरांच्या अळ्यांबरोबरच मावाकीडे, मीली बग्ज, बुश हॉपर्स, लीफ हॉपर्स अश्या अनेक प्रकारच्या किटकांबरोबर मुंग्यांचे या प्रकारचे सहजीवन असते. ह्या किटकांचे मुंग्या योग्य त्या रितीने पालन पोषण तर करतातच पण त्यांचे इतर किटक आणि कोळ्यांपासून रक्षण करतात. काही खास जातीच्या मुंग्या ह्या किटकांच्या आसपास रेषमाचे अथवा पानांचे आच्छादन करतात त्यामुळे त्यांचे इतरांपासून संरक्षण होते आणि त्याचबरोबर हवामानातील प्रतीकूल बदलांचा त्राससुद्धा त्यांना जाणवत नाही. त्यांना अशी वरून रेषमाची जाळी लावल्यामुळे मावा कीड्यांना आतमधे सहज त्या झाडाचा रष शोषून रहाता येते.
आपल्याकडे साधी मुंगी अर्जुनाच्या झाडावर चढते आणि त्या झाडावर रहाणाऱ्या लीफ हॉपर्सना आपल्य स्पर्शिकांनी स्पर्श करते. जेंव्हा ते किटक ह्या मुंग्यांना आपले मित्र समजून घेतात तेंव्हा त्यांच्या पाठीवरच्या ग्रंथीतून गोड द्रव पाझरवतात. जर का ती मुंग्यांची जात वेगळी असेल तर हा द्राव पाझरत नाही. मुंग्या तो गोड द्राव त्वरीत संपवतात आणि थोडासुद्धा द्राव वाया जाउ नये म्हणून ती ग्रंथी आणि आजूबाजूची जागासुद्धा चाटूनपुसून साफ करतात. या बदल्यात ती मुंगी त्या किटकाची अगदी काटेकोरपणे रक्षा करते. दुसरे किटक आणि दुसऱ्या मुंग्यासुद्धा त्या लीफ हॉपरच्या जवळपास फिरकणार नाहीत अशी ती खबरदारी घेते. या किटकांबरोबरच कित्येक झाडांचेसुद्दा मुंग्यांबरोबर अतिशय सख्य असते. रूफस वुडपेकर हा सुतारपक्षीसुद्धा आपल्या जंगलात पॅगोडा जातीच्या मुंग्यांच्या घरट्यात त्याचे घर बनवतो. पण आजसुद्धा ह्या अतिशय चिडक्या आणि चावऱ्या मुंग्या त्या सुतार पक्ष्याच्या अंड्यांना आणि पिल्लांना त्रास का देत नाहीत हे कोडे शास्त्रज्ञांना उलगडलेले नाही.
मुंग्या तश्या चावऱ्या आणि जास्त रंगीबेरंगी नसल्यामुळे निसर्गात फिरताना त्यांच्या वाटेला सहसा कोणी जात नाही. मात्र जर का त्यांचे आपण बारकाईने निरिक्षण केले तर त्यांच्या ह्या अश्या सहजीवनाची आपल्याला छान छायाचित्रे मीळू शकतात. साधारणत: पावसाळ्यात आपण जर नीट बारकाईने बघीतले तर काही जातीच्या मुंग्या ह्या फुलपाखरांच्या अळ्यांचे, मावा किड्यांचे संगोपन करताना आढळतात. अर्थात त्यांचे छायाचित्रण करायचे असेल तर आपल्याकडे "क्लोज अप" छायाचित्रणाचे योग्य ते साधन असायला हवे कारण त्या अगदीच लहान आकाराच्या असतात. याचबरोबर या मुंग्या अतिशय चळवळ्या आणि चपळ असल्यामुळे त्यांचे जलद छायाचित्रण करावे लागते. एरवी कडाडून चावणाऱ्या ह्या मुंग्या प्रेमाने त्या बारक्या किटकांना सांभाळताना बघून खरोखरच निसर्गाचे महत्व आपल्याला पटते.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/