सुगंधी फुलोरा.
ज्या वेळी आपल्याकडे होळी, रंगपंचमीची धमाल सुरू असते त्याचवेळी आपल्या जंगलात तशाच पण नैसर्गिक रंगांची उधळण सुरू असते. पळस, पांगारा, काटेसावर, बहावा, खवस अशी अनेक रंगीबेरंगी फुले मोठ्या प्रमाणावर झाडांवर झळकत असतात. डोळ्याला थंडावा देणारी ही फुले असली तरी सुगंधाच्या बाबतीत मात्र ती कमी पडतात. अर्थात त्यांच्या रंगाचाच प्रभाव एवढा असतो की त्यांच्या परागीभवनाचे काम किटक आणि पक्ष्यांकडून सहज होते. पण अश्या रंगीबेरंगी फुलांबरोबरच निसर्गात अनेक पांढरीशुभ्र किंवा फिकट रंगाचीसुद्धा फुले असतात. त्यात काही तर रात्रीसुद्धा फुलणारी असतात. ह्या अश्या फुलांच्या मदतीकरता त्यांचा सुगंधच त्यांच्या कामी येतो. आकर्षक रंग नसल्यामुळे जरी किटक यांच्याकडे आले नाहीत तरी यांचा मादक सुगंधच त्या किटकांना ह्या फुलांना भेट देण्यास उद्युक्त करतो.
ह्या सुगंधी फुलांमधे गुलाब, मोगरा, सोनटक्का, कवठी चाफा, सोनचाफा अशी अनेक सहज दिसणारी, आढळणारी फुले आहेत. ही फुले आणि त्यांची रोपे, झाडेसुद्धा आपल्याला घरी, बागांमधे सहज बघायला मिळतात. पण या सुगंधी फुलांमधे काही अशी आहेत की जी सहजासहजी दिसत नाहीत किंवा दिसली तरी त्यांचे झाड आपल्याला माहित नसते. सुरंगी हे फुल असेच काहीसे सहसा न दिसणारे. वर्षातील काही मोजक्या दिवसांमधे यांचे गजरे बाजारात विकायला दिसले तर दिसतात. ह्या फुलांचा वास पण एवढा मादक आणि दमदार की तो अगदी अर्ध्या किलोमिटर एवढ्या अंतरावरूनसुद्धा येतो. हा वास एवढा गोड असतो की त्या बाजारातल्या फुलांच्या गजऱ्यावरसुद्धा मधमाश्याअ घोंगावताना दिसतात. आपल्या सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमधेच फक्त आढळणारे हे स्थानीक झाड जगात कुठेच आढळत नाही. मध्यम आकाराचे हे झाड सदाहरित असून याची पाने लांबट आणि गडद हिरवी असतात. यांच्या फुलांचे गुच्छ थेट खोडालाच लगडतात. गोलाकार, गुच्छात येणाऱ्या ह्या कळया अतिशय आकर्षक दिसतात. पांढरट, गुलाबी रंगाच्या चार गोलाकार पाकळ्या असून आत पिवळे धम्मक पुंकेसर असतात. हे पुंकेसर एवढे मोठे आणि छान असतात की त्यांचाच पसारा पटकन नजरेत भरतो. मुंबईमधे अगदी कमी दिसणारे झाड फणसाडच्या जंगलात मात्र सहज बघायला मिळते.
सुरंगीसारखेच अजुन एक फुल म्हणजे बकुळीचे. ह्या दोन्ही फुलांची खासियत म्हणजे ही फुले सुकल्यावर सुद्धा पुढे कित्येक दिवस यांचा सुगंध टिकून रहातो. सुरंगीपेक्षा बकुळ जरा जास्त प्रमाणात दिसते. ह्यांचे झाड उंच, सदाहरित असते आणि पाने मध्यम आकाराचे पण चकचकीत असतात. नाजुक चांदण्यांप्रमाणे पांढरट, पिवळसर अशी यांची फुले असतात आणि सहसा झाडाखाली यांचा सडा पडलेला असतो. अतिशय थंडगार सावली असणाऱ्या या झाडाला सध्या अनेक बागांमधे, घरांमधे लावले जाते. आयुर्वेदीक अनेक उपयोग असणाऱ्या या झाडाची फळेसुद्धा खायला छान लागतात. रानजाईचा वेलसुद्धा असाच जंगलात जाता जाता वासावरून ओळखता येतो. जंगलातील पायवाटेवरून जाता जात जर का तुम्हाला या फुलांचा सुगंध आला की तुमची पावले आपसुक थांबतात आणि त्या सुगंधाचा उगम शोधायला नजर आजुबाजुला जाते. पांढऱ्या फुलांचे घोसच्या घोस त्या नाजूक वेलीवर लगडलेले असतात. आणि त्याचा मंद सुवास सर्वत्र दरवळत असतो.
वर्षाच्या काही मोजकेच वेळी फुलणारी ही फुले असल्यामुळे त्यांच्या फुलण्याचा काळ हा कायम लक्षात ठेवावा लागतो. बकुळीसारखे मोठे झाड असेल, त्यांची फुले वर टोकावर लागणारी असतील तर त्यांच्या छायाचित्रणासाठी एकतर छोटे झाड शोधावे लागते किंवा लांब पल्ल्याची लेन्स वापरावी लागते. अश्या अनेक दुर्मिळ, सहज न दिसणाऱ्या फुलांना शोधून त्यांचे छायाचित्रण करणे म्हणजे खरोखरच आनंददायक बाब ठरते. ह्या झाडांचे, फुलांचे छायाचित्रण करून ती कशी दिसतात, कशी फुलतात हे दाखवता येते मात्र त्यांचा सुवास, सुगंध कसा आहे हे मात्र दाखवण्याचे, साठवण्याचे तंत्र आपल्याला अजुन अवगत झालेले नाही.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८