रंग माझा "वेगळा".
सरड्यासारखा रंग बदलू नकोस असे आपल्यात म्हणायची सवय असते ती या सरड्यांचा रंग बदलण्याच्या सवयीवरूनच. शॅमेलीऑन किंवा इतरही सरडे आजूबाजूच्या परिसरात मिसळून जाण्यासाठी आणि शत्रुंपासुन लपण्यासाठी आपला मुळचा रंगच बदलतात, अर्थात या करता या सर्व सरडे मंडळींचे रंगाचे ज्ञान एवढे प्रगत झालेले असते की त्यांना इतर प्राण्यांपेक्षा रंगाबद्दल जरा जास्तच कळते. साधारणत: सापासारखे दिसणारे हे सरिसृप त्यांच्यापेक्षा काही बाबतीत वेगळे असतात. ह्या सरड्यांना शरीराची हालचाल करण्यासाठी व्यवस्थीत जाणवू शकणारे चार पाय असतात. ह्यामुळे जमिनीवरून जोरात पळणे अथवा झाडावर चढणे, लटकणे त्यांना सहज जमते. सापांना मात्र पाय नसतात पण तरीसुद्धा पळण्यात किंवा झाडावर चढण्यात त्यांचे काहीच अडत नाही. सरड्यांना हवेतून ऐकू येणारे आवाज येतात कारण त्यांना कान असतात. सापांना मात्र स्पंदनातून हालचालींचा अंदाज येतो. सरड्यांना व्यवस्थीत दिसते, त्यांना रंग ओळखता येतात आणि त्यांना उघडमीट होणाऱ्या पापण्या असतात. सापांना मात्र या पापण्या नसतात.
सर्व सरपटणारे प्राणी जेंव्हा त्यांचे शरीर वाढते तेंव्हा कात टाकतात. यावेळेस त्यांची जुनी कातडी पापुद्रयासारखी निघून जाते आणि त्याखाली त्यांना नवीन अधीक लवचीक कातडी जी त्यांचे मोठे वाढलेले शरीर सामावून घेते. सापांच्या बाबतीत सहसा एकसंध कात निघते कारण त्यांच्या शरीरावर कुठेही खंड पडलेला नसतो. सरड्यांची कात मात्र तुकड्या तुकड्यात निघते कारण त्यांच्या शरीराव पायांचे सांधे असतात. ह्या सरड्यांच्या हजारो उपजाती आहेत. यात साधे सरडे, शॅमेलीऑन, पाली, घोरपडी असे वेगवेगळे प्रकार असतात. यांच्या आकारात प्रचंड तफावत जातीनुसार आढळते. जेमतेम काही सेंटीमिटरएवढे शॅमेलीऑन आहेत तर त्याच वेळेस साडे नऊ फुट वाढणारे कोमोडो ड्रॅगनसुद्धा आहेत. हे सरडे सापांसारखे असले तरी विषारी नसतात मात्र त्यांच्या कठीण जबड्याने कडकडून चावू मात्र शकतात. त्यांचे प्रमुख अन्न किटक, कोळी असले तरी काही घोरपडीसारख्या मोठ्या जाती पक्षी, पक्ष्यांची अंडी किंवा छोटे छोटे सस्तन प्राणीसुद्धा मटकावतात.
सापांएवढे हे प्रसिद्ध नाहीत कारं यांच्याबद्दल तेवढ्या गैरसमजुती आपल्याकडे नाहीत. पालींबद्दल भयंकर किळस, ती विषारी असे काही गैरसमज मात्र आपल्याकडे आहेत. अंदमान डे गेको, बॅंडेड गेको किंवा रॉक गेको अश्या अनेक देखण्या पाली आपल्याकडे आहेत. पण एकंदरच यांच्याकडे कायम दुर्लक्ष केले गेले आहे. त्यांच्यावर फारसा अभ्यासही झालेला नाही, सर्वसामान्यांकरता त्यांच्यावर पुस्तकेही उपलब्ध नाहीत आणि परदेशात जसे यांना पाळण्याचे खुळ आहे तेसुद्धा आपल्याकडे नाही. गावात / शहरात सरडा दिसला की मुले त्याच्यावर दगड भिरकावणारच. प्रत्यक्षात ते आपल्याला काहीच त्रासदायक ठरत नाहीत. अश्या या निरुपद्रवी सरड्यांच्या छायाचित्रणाचा उत्तम काळ म्हणजे पावसाळ्यात असतो. एकतर तो त्यांचा विणीचा हंगाम असल्यामुळे बरेचदा आपल्याला त्यांच्या जोड्या एकत्र दिसतात. नर आपला लालभडक तुरा आणि डोके मीरवत मादीला आकर्षीत करण्यासाठी "उठा बशा" काढत असतात. मात्र यावर्षी मला भर उन्हाळ्यात त्यांची चांगली छायाचित्रे मिळाली. येऊरच्या जंगलात फुलपाखरांचा चिखलपानाचा हंगाम असल्याने मी थोडासा उन्हापासून बचाब म्हणून मोठ्या दगडाच्या आडोश्याला बसलो होतो. समोर लायसॅनीड जातीच्या "ब्लू" फुलपाखरांचा एक मोठा थवाच्या थवा जमिनीवर चिखल पान करत होता. मी मात्र कुठले मोठे, वेगळ्या जातीचे फुलपाखरू येते का याची वाट बघत होतो. एका छोट्या दगडामागून हा सरडा दबकत दबकत पुढे आला. चिखलपान करण्यात दंग झालेल्या त्या चिमुकल्या फुलपाखरांवर त्याचा डोळा होता आणि त्यातली २/४ जरी त्याला मिळाली असती तर त्याचे काम नक्की होणार होते. अर्थात मी त्याजागी दगडामागे लपून बसलो होतो म्हणून केवळ नशिबामुळेच मला त्यांची छायाचित्रे मिळाली.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/