लांब सोंडवाली बी फ्लाय.
पावसाळ्यात आणि पावसाळ्यानंतर जमिनीलगत फुललेल्या असंख्य फुलांजवळ ही लांब सोंडवाली माशी आपल्याला नेहेमी दिसते. खरेतर हीचा अविर्भाव हा मधमाशीसारखा आणि भुंग्यासारखा असतो कारण अगदी तसेच केसाळ, लालसर शरीर आणि फुलांतील मध प्यायची यांना सवय असते. पण यांचे वर्गिकरण मात्र खऱ्या माश्यांमधे झालेले आहे आणि म्हणूनच यांना फक्त दोनच पंख असतात. यामुळे त्यांचे सर्वसामान्य नाव आणि शास्त्रीय नाव हे मधमाशीवरून आहे. आज जगात यांच्या ५०००हून अधिक उपजाती आढळतात आणि अंटार्क्टीका सोडून जगाच्या सर्व काना कोपऱ्यामधे यांचे वास्तव्य आढळून येते.
या बी फ्लायचे शरीर अतिशय केसाळ आणि मऊ फर असलेले असते. सर्वसाधारणपणे ही फर पिवळी, सोनेरी अथवा लालसर असते. या जाडसर फरमुळे त्या अगदी जाडजुड दिसतात. अतिशय लांब सोंड ही त्यांची मुख्य खासियत आहे. यांना दोनच पंख आणि दोन आखुड स्पृशा असतात. पाय अगदी काटकुळे असून शेवटचे दोन पाय खुपच लांब असतात. उडण्यात या अतिशय निष्णात असतात. अगदी मधेच हवेत तरळणे किंवा क्षणार्धात कुठलीही दिशा बदलणे हे त्यांना सहज साध्य होते. या त्यांच्या लांबलचक सोंडेमुळे त्यांना फुलांतील मध उडता उडताच पीता येतो किंवा मध प्यायला अगदी फुलावरच बसायची गरज पडत नाही. याच कारणामुळे त्या फुलांत दबा धरून बसलेल्या क्रॅब स्पायडरपासून किंवा तत्सम भक्षकांकडून नेहेमीच त्यांचा बचाव होतो. हिवाळ्या फुलणाऱ्या अनेक रानफुलांचे परागीभवन करण्यात यांचा मोठा वाटा असतो. यांच्या एकंदर केसाळ शरीरामुळे त्यावर जास्त परागकण चिकटतात जे दुसऱ्या फुलांना भेटी देताना त्यांचा तीथे संयोग होऊन परागीभवन सहज शक्य होते.
या जश्या फायदेकारक परागीभवन करणाऱ्या आहेत तशीच त्यांची काळी बाजुसुद्धा आहे. ह्या जमीनीलगत, झाडावर मधमाश्यांची घरटी, पोळी शोधत उडत रहातात. ह्याच मधमाश्या या बी फ्लायशी मध पिण्या करता स्पर्धा करतात. काही जातीच्या मधमाश्या जमिनीत लांब बिळे खणतात. त्यामधे परगकणांचा व्यवस्थीत साठा त्यांच्या लहानग्या पिल्लांकरता करून ठेवतात. हे परागकण मिळवण्यासाठी त्यांना अनेक फुलांना भेटी द्याव्या लागतात. याच वेळेचा ह्या बी फ्लाय त्यांचा फायदा उठवतात. आई मधमाशी जेंव्हा परागकण आणण्यासाठी बाहेर गेली असत्ते तेंव्हा त्या लगेच त्या बीळाच्या दरवाज्याजवळ जाउन अंडी घालतात. यासाठी त्यांना जमिनीवर उतरावेसुद्धा लागत नाही. अगदी हवेतल्या हवेतच उडत त्या आपले पोट वळवून तीथे त्यांची अंडी घालतात. कालांतराने त्या अंड्यातून अळी बाहेर येउन ते तीचा मार्ग बरोबर निवडते. ती अळी त्या मधमाशीने तीच्या पिल्लांसाठी साठवलेल्या परागकणांच्या साठ्याजवळ हळूहळू सरकत जाते आणि त्यावर डल्ला मारते. त्यानंतर तर ती त्या मधमाशीच्या पिल्लांनाच फस्त करते आणि तिथेच आपला कोष करते. पुढे काही दिवसानंतर त्या कोषातून नवीन बी फ्लाय बाहेर येतात आणि मधमशीच्या घरट्याच्या बाहेर जाउन आपले नविन जीवन सुरू करतात.
ह्या बी फ्लायचे जर का छायाचित्रण करायचे असेल तर अगदी सकाळच्या प्रहरी करावे लागते कारण एकदा का उन चढले की त्यांची हालचाल वाढते आणि मग काही त्या एका जागी स्वस्थ बसलेल्या दिसून येत नाहीत. मात्र अगदी सकाळी जर का आपण फुलांच्या आसपास बघितले तर त्या शांतपणे सकाळच्या कोवळ्या उन्हात आपल्याला चमकताना आढळतात. सकाळच्या उन्हात त्यांच्या अंगावरची फरसुद्धा छान चमकत असते आणि ती आपल्याला छायाचित्रात सहज टिपता येते. हीच्या शरीरामधील तोंडाचा, सोंडेचा भाग खास असल्यामुळे बाजुने जर का तीचे छायाचित्रण केले तर त्यांच्या लांब सोंडेची मजा काही वेगळीच जाणवते. बऱ्याचजणांच्या मते या भयावह दिसत असल्या तरी आपल्याला चावत नाहीत असे त्यांचे म्हणणे असते. मात्र मला बऱ्याच वेळेला या माश्या अगदी जाड जीन्समधूनसुद्धा आपली लांब, जाड सोंड घालून चावल्या आहेत. कित्येक वेळा तर त्या अगदी पाठलाग केल्यासारख्या मागावर येतात आणि मग त्या चावू नयेत म्हणून त्यांना पिटाळावे लागते.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/