टणाटण उड्या मारणारे प्लॅंट हॉपर.
हे किटक अतिशय लहान आकाराचे असतात. अगदी २ ते १२ एम एम एवढीच त्यांची लांबी असते. साधारणत: ते झाडांवरच आढळतात आणि तिथेच त्यांचे खाणे पिणे चालते. याच कारणाकरता त्यांना प्लॅंट हॉपर या सर्वसामान्य नावाने ओळखले जाते. त्यांना आपली किंवा भक्षकाची जाणीव झाली की एखादी स्प्रींग लावल्याप्रमाणे पटकन ते उडी मारून नाहीसे होतात. अर्थातच किटक असल्यामुळे त्यांना पंख असतात आणि त्यामुळे ते सहज उडू शकतात. यातील काही जातीचे हॉपर हे हिरव्या किंवा तपकीरी रंगाचे असले तरी काही जातीचे हॉपरहे एकदम मनोहारी रंगाच्या पंखांचे असतात. यात गुलाबी, लाल, पिवळा रंग असतो किंवा अगदी झळझळीत सप्तरंगीसुद्धा असतात.
यातील डर्बीडी जातीतील हॉपर यांचे पंख त्यांच्या शरीराच्या मानाने अतिशय मोठे आणि लांब असतात. त्याचबरोबर त्यांचे डोळेसुद्धा रंगीत आणि बटबटीत मोठे असतात. एखाद्या भिंगरीसारखे ते गरगर आपल्याभोवती गिरक्या घेत पानावर उड्या मारताना आढळतात. सहसा हे मोठे पंख त्यांच्या शरीरावर उभे उंचावू ठेवले जातात त्यामुळे त्यांचा आकार एकदम वेगळा आणि विचीत्र भासतो. हे किटक अन्नासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या अळंब्या वापरतात. इतर जातीचे हॉपर मात्र झाडांच्या फांद्यांमधील रस शोषून पितात. हा रस मोठया प्रमाणात शोषल्यामुळे त्यातील जास्तीचा द्राव हा त्यांच्या शरीरातून एका पारदर्शक द्रावाच्या स्वरूपात थेंबाथेंबाने पाझरतो. या द्रावाला "हनी डयू" असे म्हणतात आणि हा द्राव अतिशय गोड व साखरेच्या पाकासारखा, प्रथीनयुक्त असतो. हा द्राव मुंग्यांना फार प्रिय असतो आणि म्हणूनच बऱ्याचवेळा ह्या किटकांच्या आसपास ह्या मुंग्या वावरताना आपल्याला दिसतात. या मुंग्या इतर भक्षकांपासून या लहान किटकांचे संरक्षण करतात आणि त्याबदल्यात हे कीडे त्यांना बक्षीस म्हणून तो गोड द्राव पाजतात.
हे हॉपर आकाराने एकदम लाहान असल्यामुळे त्यांचे छायाचित्रण नेहेमीच आवाहन ठरते. कारण हे इतके चिमुकले असतात की त्यांना आधी शोधणे हेच कठीण काम असते. सहसा हे एकेकटे रहातात त्यामुळे त्यांचा ठावठीकाणा कमीच लागतो. एकदा का ते आपल्याला एका झाडावर सापडले तर ते इतके लाजरेबुजरे असतात की त्यांना आपली जराजरी हालचाल जाणवली तर ते पटकन टुणकन उडी मारून लांब पळून जातात. एकदा मी येऊरच्या जंगलात छायाचित्रणासाठी गेलो असताना आम्ही एका ब्लू ओकलीफ या फुलपाखराच्या मागे छायाचित्रणासाठी पळत होतो. ते एका खोडावर शांत बसल्यावर बाकीचे त्याचे छायाचित्रण करत होत. मला मात्र खालच्या एका झाडावर हा चमत्कारीक दिसणारा डर्बीडी हॉपर दिसला. आधीतर मला त्यांचे उंचावलेले दोन पंखच दिसत होते. थोडासा बाजुला वळून गेल्यावर मला त्याचे सोंडेसारखे तोंड आणि बटबटीत डोळे दिसले. मात्र तो हॉपर अतिशय चंचल होता, पानावर सारखा इकडून तिकडून नाचत होता. छायाचित्रण करताना त्याच्या उंचावलेल्या पंखावरून प्रकाश परावर्तित होऊन ते सप्तरंगी चमकत होते.
मी त्याची वेगवेगळ्या ऍंगलनी छायाचित्रे घेत असतानाच मला त्या हॉपरच्यामागे हालचाल जाणवली. एक जंपींग स्पायडर हळूहळू त्या हॉपरच्या दिशेने वाटचाल करत होता. त्या दोघांमधले अंतर हळूहळू कमी होऊ लागले. मी अगदी श्वास रोखून त्यांची शिकार बघायला लागलो, मात्र अगदी शेवटच्या क्षणी त्या हॉपरच्या त्याच्या पाठीमागची हालचाल जाणवली आणि त्याने झटक्यात तीथून लांबवर उड्डाण केले. माझे एक हुकमी छायाचित्र हुकले होते अर्थात तरीसुध्दा त्या सुंदर हॉपरचे प्राण वाचल्याचा मला आनंदच होता. हे इतक्या क्षाणार्धात घडले की माझ्याबरोबरच्या मित्रांना काय झाले हे कळलेच नाही. ते त्या ब्लू ओकलीफ फुलपाखराचे छायाचित्रण करून परत आले आणि तोपर्यंत मी या हॉपरचे छायाचित्रण संपवले होते. यामुळे एक खात्री पटली की निसर्गात छायाचित्रणाची संधी कुठे कशी मिळेल किंवा हुकेल याचा नेम नाही.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/