मनमोहक चतुर.
असे सांगीतले जाते की मानवाला निसर्गातला अनेक प्राण्यां / पक्ष्यांकडुन त्याच्या शोधांची प्रेरणा मिळालेली आहे. याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे हेलीकॉप्टर. या हेलीकॉप्टरचा शोध हा अगदी या चतुराला डोळ्यासमोर ठेवुनच केला आहे. या चतुराची निर्मीती जणू फक्त उडण्यासाठीच झाली असावी. त्यांच्या शरीराच्या वजनापैकी ६३ टक्के भाग हा निव्वळ उडण्यासाठी उपयोगात येणाऱ्या स्नायुंनी बनलेला असतो. याखेरीज त्यांच्या शरीराचा उडण्यासाठी अगदी सोईस्कर असा आकार आणि शरीराच्या मानाने मोठे असलेले पंख यावरून चतुर आणि टाचणी हे किटकांमधील "फ्लाईंग मशीन" असल्याची खात्री पटते. यांच्या उड्डाण कौशल्याची बरोबरी करणे अन्य किटकांना शक्यच नसते. एकाच जागी तरंगत राहण्याबरोबरच, चतुर मागच्या दिशेने किंवा आडव्या पद्धतीतही उडू शकतात. उडता, उडता अन्य उडत्या किटकाचे शिकार करणे हे तर चतुरांचे वैशिष्ट्य. आपल्या काटेरी पायात भक्ष्य पकडून ते दुसऱ्या ठिकाणी नेऊन खाणे किंवा उडता उडताच गट्ट्म करणे यात चरुर तरबेज असतात. पतंगांसारख्या मोठया आकाराच्या किटकांवरही ही चतुर बिनधास्त हल्ला करतात. चतुरांच्या थव्यातले काही चतुर ऊंच जागी भक्ष्याची वाट बघत दबा धरुन बसतात आणि जवळून जाणाऱ्या भक्ष्यावर हल्ला करतात तर काही चतुर त्या भागात टेहेळणी करीत भक्ष्य हेरतात.
"ऒडोनाटा" गटातील चतुर या पृथ्वीवर तीनशे दशलक्ष वर्षांपूर्वी अवतरले असावेत असा अंदाज व्यक्त केला जातो. चतुरांच्या जगभरात मिळून ५००० जाती नोंदविण्यात आल्या असून, त्यापैकी ५०० जाती भारतात आढळतात. या ऒडोनाटा गटातील आणखी एक सभासद म्हणजे "टाचणी". ज्या पंखांमुळे चतुरांना उडण्यासाठी सर्वोच्च कौशल्य प्राप्त झाले आहे, त्या पंखांचा वापर ते जोडीदाराला आकर्षित करून घेण्यासाठी, संदेश वहनासाठीही करतात. तसेच सुर्यप्रकाशातील उष्णता शोषून घेण्यासाठीही त्यांचा वापर केला जातो. पंखांप्रमाणेच चतुराच्या शरीररचनेतील डोळे वैशिष्ट्यपूर्ण असतात. त्यांच्या तोंडाचा जवळजवळ सगळा भाग संयुक्त डोळ्याच्या एका जोडीनेच व्यापलेला असतो. या संयुक्त डोळ्यांमधे सुमारे ३०,००० भिंगे असतात. याखेरीज चतुराला आणखी तीन साधे डोळेही असतात. चतुराची मादी पाणवनस्पतीच्या देठांवर, पानांवर शक्यतो पाण्याखाली अंडी घालते. अंडयातून बाहेर आलेली पिल्ले पुढची दोन / तीन वर्षे जलचर म्हणूनच वावरतात. मात्र या अवस्थेतही पिल्ले प्रौढांइतकीच तरबेज शिकारी आणि खादाड असतात. डासांच्या अळ्या, डास यावर ती ताव मारत असल्याने, माणसासाठी ती फारच उपयुक्त ठरतात. पुर्ण वाढ झाल्यावर ही पिल्ले पाण्याचा आसरा सोडून हवेत उड्डाण करतात.
या चतुरांचे जर का छायाचित्रण करायचे असेल तर पावसाळ्यात आणि पावसाळयानंतरचा मोसम उत्तम ठरतो. कुठल्याही पाणथळीच्या आसपास तुम्हाला ही चतुर मंडळी हमखास भेटणारच. यांची कित्येक जाती पाण्याच्या आसपास आढळतात आणि काही काही खास जाती मात्र घनदाट जंगलातच आढळता. चतुर उडण्यात अतिशय चपळ असतात. अगदी छायाचित्रणाच्या वेळी छायाचित्र काढतानाच ते डोळ्याचे पाते लवते न लवते एवढ्यात उडून दिसेनासे होता. पण त्यांचे सवय असते की ते त्याच त्याच फांदीवर परत परत येउन बसतात. त्यामुळे जर का त्या फांदीच्या आसपास आपण दबा धरून शांत आणि अगदी निश्चल बसलो तर आपल्याला त्यांची छान छायाचित्रे मिळू शकतात. याचप्रमाणे जेंव्हा हे चतुर फांदीवर बसतात तेंव्हा ते एखाद्या जिमनॅस्ट प्रमाणे कवायती करत बसतात. आधी ते त्यांची शेपटीच वर करून बसतात, मग गिरकी घेउन पंख पसरवून सरळ बसतात. यावेळेला जर का आपल्याला त्यांची छायाचित्रे मिळवता आली तर ती अगदी अचुक अशी असतात. अर्थात या करता आपल्याला अगदी सजग बसायला लागते आणि बरीच छायाचित्रे काढवी लागतात. याचप्रमाणे चतुरांचे डॊळे अगदी आकर्षक असतात त्यामुळे त्यांचे डोळ्यांची छायाचित्रे काढायला नेहेमीच मजा येते. याकरता आपल्याकडे खास "क्लोज अप" ची सोय असलेले कॅमेरा मात्र हवेत, अर्थात यामुळे त्यांच्या डोळ्यातील शेकडो भिंगाचे छायाचित्रण आपल्याला करता येते.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८